"ئاوەز"، و "وەج" ی "بێوەج"، پەیوەندیی ڕیشەییان هەیە؟
مامۆستا (جەمال نەبەز) لە "وشەنامەیەکی ئێتیمۆلۆژیایی زمانی کوردی"ـدا لێکدانەوە ڕیشەیی بۆ وشەی "ئاوەز" کردوە، کە وەکو گەلێک لە ڕیشەناسیەکانی تری؛ گۆترەکارانەیە، و بەهای زانستیی نیە. بەگشتییش؛ ئەو فەرهەنگە ڕیشەناسیەی ئەو کەمترین بەهای زانستیی هەیە لەناو ئەو جۆرە فەرهەنگانەدا.
ئەو نوسیویەتی: "ئاوەز" لە بنەڕەتدا "هاووەج" ـە، یانی خاوەن "وەج"، "وەج" یش بە عەقڵ لێک‌دەداتەوە. ئەمەشی لە "بێوەج" ـەوە هێناوە کە بە "گەوج" لێکی داوەتەوە. ئەمەش لێکدانەوەیەکی هەڵەیە، لە ڕاستیدا "بێوەج" بە کەسی بێ‌شەخسیەت و منداڵانە و بێ‌ڕێز دەوترێت، نەک گەوج. بۆیە پەیوەندیی بە عەقڵەوە نیە، بەڵکو پەیوەندیی بە ڕێز و "وەجاهەت" ـەوە هەیە. بۆیە ئەگەری زۆرە "بێوەج" لە "بێوەجهـ" ـەوە هاتبێت، ئەمەش یانی "وەج" لە بنەڕەتدا "وجه" |وەجهـ| ی عەرەبیە، کە خۆی بە واتای "ڕو" ە، بەڵام هەر لێرەوە بە واتای شێوە و ڕێ‌وشوێنی شتی مەعناییش دێت (بۆیە لە عەرەبیدا ـ بۆ نمونه ـ "بوجه" |بیوەجهـ[ـین]| یانی "بە شێوەیەک"، و شتێک "وجه" ی نەبێت؛ یانی وارید نیە چونکە شێوە و ڕێ‌وشوێنێکی نیە بۆ هاتن، یان هەر مەعقول نیە)، لێرەوە "بێ وەجهـ" بە واتای شتێکە کە ڕێ‌وشوێنی خۆی نیە و لە جێی خۆیدا نیە. و ئەگەری زۆرە لە "بی وجه" |بییوەجهـ| ی فارسیەوە وەرگیرابێت، کە ئەمیش بە هەمان شێوە بە واتای شتێکە کە "بێ‌جێ" یە و ڕێ‌وشوێنی خۆیی نیە و وارید نیە. هەر بۆیە "بێوەج" لە کوردیدا بە واتای "بێسود" یش دێت.
بۆیە لە ڕاستیدا "بێوەج" ی کوردی، بە واتای "ناماقوڵ" ـە، یانی کەسێک کە پیاوێکی ماقوڵ نیە و پایەدار نیە و ڕەفتار منداڵانەیە، یان بەگشتی شتێک کە ماقوڵ نیە و وارید نیە ین بێ‌بایەخە. ئیتر ئەگەر کەسێک بە "گەوج" یش گوزارش لەم چەمکە بکات؛ ئەمە پەیوەندیی بە ڕیشەی وشەکەوە نیە.
پێچەوانەکەشی هەیە: "بەوەج"، ئەمە دیارە دوای دروست‌بونی "بێوەج" ساز کراوە، بە گۆڕینی "بێ-" بۆ "بە-". کە بە "بەوەج" یش بە هەمان شێوە بە واتای "ماقوڵ" و "بەبایەخ" ـە، دەگونجێت بە واتای "بەسود" یش بێت.
و لێرەوە دیارە کە "وەج" لە کوردیدا ڕەسەن نیە، چونکە هەر لە وشەی "بێوەج" و "بەوەج" ـدا هەیە و بە سەربەخۆیی نیە، ئەمەش لە "بێ وەجهـ" ـەوە هاتوە. ئیتر ئەگەر لە ـ بۆ نمونه ـ "هەنبانە بۆرینە" شدا "وەج" ماددەیەکی بۆ تەرخان کرابێت؛ دەبینیت نمونەکانی هەر "بەوەج" و "بێوەج" ـن.
و لێکدانەوەی ونبونی دەنگی |هـ| لە "وەجهـ" ـدا ئاسانە، لە کوردیدا ئەو "هـ" ـانەی کۆتایی ون دەبن. نمونەیەکی تر: "کلۆج" لە دەستەواژەی "هیچ کلۆجێک"، کە باس کراوە لە "کل وجه" |کوللـ[ـو]وەجهـ[ـین]| ـەوە هاتوە.
بەکورتی: مامۆستا جەمال نەبەز هێشتا نەیتوانیوە ڕیشەناسی و واتاناسیی دروست بۆ "وەج" بکات؛ "ئاوەز" یشی پێ لێک دەداتەوە و "-وەز" بە شێوەیەکی تری "وەج" دەزانێت. لە کاتێکدا ئەو هەر لە لێکدانەوەی واتای "بێوەج" یشدا هەڵەی کردوە.
شتێکی تر کە مامۆستا جەمال نەبەز دەرکی نەکردوە؛ ئەوەیە خۆی وشەکە لە بنەڕەتدا "ئاوز" |ئا'وز| (و "ئاوزان" |ئاو'زان|) ـە، دواتر بوەتە "ئاوەز".
بۆیە دەبێت بیر لە ڕیشەی "ئاوز" بکرێتەوە.
لەم لایەنەوە یەک لێکدانەوەم بینیوە بۆ ڕیشەی وشەکە کە بتوانین تا ڕادەیەک متمانەی پێ بکەین، ئەویش زمانناس و کوردیزان و فەرهەنگ‌نوسی بەتوانا مامۆستا (عەلی نانەوازادە) نوسیویەتی، کە لە "فەرهەنگی هەرمان" ـدا نوسیویەتی:
