ڕیشەی وشەی "ماف"
"ماف" [="هەق" = "حق" = right]، یەکێکە لە وشە سەرەکیەکانی زمانی کوردیی نوێ، و زۆر شتی ترمان لێ دروست کردوە. بەتایبەتی لە کرمانجیی باکور و ناوەڕاستدا هەیە، و ڕەنگە سەرەتا لە کرمانجیی باکوردا دروست بوبێت.
لەگەڵ ئەوەشدا زۆربەی فەرهەنگەکان بێ‌دەنگن لە باسی ڕیشەکەی. و بە زانینی ئەوەی کە وشەکە لە زمانە ئێرانیەکانی تردا نیە و بەڵکو لە شێوەزارە کوردیەکانی تریشدا نیە (بۆ نمونه: لە کرمانجیی باشوردا نیە، لە هەورامیدا نیە، لە کرمانجیی باکور و ناوەڕاستیشدا نوێیە، و ڕەنگە تا ئێستەش لە کرمانجیی ناوەڕاستی ـ بۆ نمونه ـ شێوەی ئەردەڵانیدا بەکار نەیەت)؛ دەردەکەوێت کە وشەکە زۆر ڕەسەن و ڕیشەدار نیە و درەنگانێک و لە وشەیەکی ترەوە دروست بوە، و ئەوەندە ڕیشەدار نیە کە وا بزانین وشەیەکی کوردیی کۆنینەیە.. بۆیە بێ گومانین کە وشەیەکی نوێیە، و ناتوانرێت لە زمانە ئێرانیە کۆن و ناوەندیەکاندا ڕیشەی بۆ بدۆزرێتەوە. لە زمانە ئێرانیە نوێیەکانی تریشدا ـ ئەوەندەی من ئاگادار بم ـ نیە.
* دو ئەگەر هەیە بۆ ڕیشەناسیی وشەکە:
١. دەگەڕێتەوە بۆ وشەی "معاف" |موعاف| ی عەرەبی، کە لە ڕاستیدا وشەکە عەرەبیی ڕەسەن نیە و بەپێی ڕێسای عەرەبی نیە، بەڵكو دیارە درەنگانێک دروست کراوە بەو پێیەی کە ئەمە "ناوی بەرکار" (اسم المفعول) ی ماددەی "ع‌ف‌و" ـە و بە واتای "بەخشراو" و "چاولێ‌پۆشراو" ە، بەڵام لە عەرەبیی فەصیحدا خۆی بەو شێوە نیە، بەڵکو "ناوی بەرکار" (اسم المفعول) ی فرمانی "عفا" دەبێتە "معفو" |مەعفووو|، "ناوی بەرکار" ی "أعفی" |ئەعفا| یش دەبێتە "معفی" |موعفا|، "ناوی بەرکار" ی "عافی" |عافا| یش دەبێتە "معافی" |موعافا|. ئیتر ڕەنگە بەهەڵە ئەم "ناوی بەرکار" ە دروست کرابێت، و وا دیارە هەر لە "معافی" |موعافا| ەوە هێنراوە بە کورتکردنەوەی، بەڵام کێشەکە ئەوەیە "معافی" |موعافا| خۆی بە واتای "بەخشراو" نیە بەڵکو بە واتای "پارێزراو لە بەڵا و نەخۆشی" ـە. ئیتر "معاف" |موعاف| ی عەرەبیی نوێ چوەتە زمانەکانی ترەوە بە واتای "بەخشراو" و "سەربەست‌کراو" [="ڕزگار" = "رستگار" ی فارسی]، بۆیە ئێستە وشەکە لە فارسی و کوردی و تورکی و ئوردودا هەیە بەو واتایە. لە کوردیدا بە شێوەی "مەعاف" [و "مەحاف"] و "معاف" |مـ'عاف| هەیە، کە بە کەسێک دەوترێت سەربەستە و بەخشراوە لە ئەرکێک، هەروەها ـ وەکو گەشەکردنێكی واتایی ـ بە شتی ڕەوا و دروست [=حلال] دەوترێت (بڕوانە: هەنبانە بۆرینە، "مەعاف") بەو پێیەی هەر کەسێک سەربەستە و بەخشراوە لەوەی ئەو شتەی هەبێت یان ئەو کارە بکات. ئیتر لەم واتا گەشەکردوەی دوەمیانەوە؛ "مەعاف" و "معاف" وردەوردە بوەتە "ماف" بە واتای هەر شتێک کە هەقی "ڕەوا" و "دروست" ی هەر کەسێکە.
٢. لێکدانەوەیەکی ڕیشەیی تر کە ئەمیان لاوازە، دەڵێت: لە "منفعة" |مەنفەعە[ت]| ی عەرەبیەوە هاتوە، بە واتای سود، کە بە شێوەی "مەنفەعەت" چوەتە کوردی و زمانی تریشەوە. ئینجا گوایە "مەنفەعەت" بوەتە "مەنفەئەت" و ئەمەش بوەتە "مەفئەت" و ئەمەش بوەتە "مەفئە" و ئەمەش گۆڕاوە بۆ "مەهف" |مە'هف| و ئەمەش بە سوکەڵەبونێکی دەنگی بوەتە "ماف". ئەم ڕیشەناسیە بۆ وشەی "مفا" |مـ'فا| ی کرمانجیی باکور ـ کە بە واتای "سود" ە، دەست دەدات، بەڵام بۆ "ماف" بە گریمانەی ئەوەی "مەفئە" ببێتە "مەهف"؛ لاوازە، ئەگەر "مەفئە" بگۆڕێت؛ چاوەڕێ دەکرێت ببێتە "مەفە" یان "مەفا" نەک "مەهف"، یان ئەگەر "مەهف" لە کرمانجیی باکوردا هەبێت؛ ئەگەر نەبێتە "مه‌حف"؛ ئەوا نابێتە "ماف"! ئێمە دەبینین "سام" [=ترس] دەبێتە "سەهم"، "تاڵ" دەبێتە "تەحل"، "مافور" |مافوور| دەبێتە "مەحفۆر" و "مەحفویر" و "مەحفیر"!
* وشەیەکی تر هەیە لە هەورامیدا بەکار دێت: "مافندی" و "مافنگی" و دەبێتە "مافننی" یش، بە واتای "بێ‌بەش" و "بەش‌بڕاو" ە. ئایا پەیوەندیی بە "ماف" ـەوە هەیە؟ پێ‌ناچێت، چونکە ئەمە وا دیارە لە "مافنگی" |مافەنگیی| [~"مفنگی" |موفەنگیی|] ی فارسیەوە هاتوە [زیاتر عاممیانەیە]، کە لە بنەڕەتدا بە کەسی "سەرمابردەڵە" دەوترێت کە هەمیشە نەخۆشی دەگرێت و لوتی هەمیشە تەڕە! بۆیە ئیتر بە کەسی لاواز و بێ‌هێز وتراوە، ئینجا دواتر بە کەسی "نابوت" وتراوە، و ئیتر لە هەورامیەکەدا بەو نابوتە دەوترێت کە بە نەمانی ماڵ و سامانی یان بێ‌بەش‌بونی نابوت دەبێت.
