ڕیشەی "ڕەبەن"
وشەی "ڕەبەن" لە وشەیەکی ئارامی-سوریانیەوە هاتوە کە רַבָּן |ڕەببان| ی ئارامیە ، کە هەمان ܪܒܢ |ڕەببان| ی سوریانیە، وشەکە لە ئارامیەکان و لە سوریانیدا بە شێوەی "ڕەببانا" یش هەیە کە هەمان وشەیە لەگەڵ ئەلیفی کۆتایی کە ئامڕازی ناساندنە.
وشەکە، دەقاودەق بە واتای "گەورە" یە، چونکە لە רַבָּא |ڕەببا| ی ئارامی [=ܪܒܐ |ڕەببا| ی سوریانی] ـەوە داڕێژراوە بە واتای "گەورە". ئینجا لە ئارامیی تەدموری و ئارامیی سامیری و ئارامیی یەهودیی دواییندا، بە واتای "سەرۆک" هاتوە. لێرەوە لە سوریانیدا واتای "سەرۆکی دێرێک" ی گەیاندوە.
ئینجا لە ئارامیی جەلیلی و سوریانیدا بە واتای "زانای ئایینی" ـە کە "گەورە" ی ئایینەکەیە لە سەردەمی خۆیدا. جا لەم بابەتە لە ئارامیی یەهودیی بابیلی و ئارامیی بابیلیی فیقهزانە یەهودیەکان وشەکە بە شێوەی רַבָּנַן |ڕەببانەن| هاتوە، کە دەقاودەق مەبەست "گەورەکانمان" ـە و مەبەست ڕابی "حاخام" ـەکانیانە، واتە زانا ئایینیە گەورەکانیان. لێرەوە وشەکە هاتوە زمانی عەرەبیەوە، بە شێوەی "رباني" |ڕەببانیی| کە لە قورئانیشدا هاتوە بە مانای زانا ئایینیەکانی یەهود (هەرچەند لە کەلەپوری ئیسلامیدا نەزانراوە کە مەبەست لە "رباني" لە بنەڕەتدا و دەقاودەق "گەورە" یە، وەکو دەستەواژەی "سیدنا" [=گەورەمان] ی ئیسلامی کە بە کەسێتیە ئیسلامیە گەورەکان وتراوە. ئیتر گومان بۆ ئەوە چوە کە وشەکە دراوەتە پاڵ "رب" بە واتای خوا و لێرەوە بیر لە چەمکی "زانای خوایی" یان "زانای خواناس" کراوەتەوە، یان گوایە لە واتای "تربیة" وە هاتوە بەو پێیەی زانای "رباني" خەڵک پەروردە دەکات!). هەروەها وشەکە רַבָּן |ڕەببان| ی ئارامی، هەر لەو ئارامیە یەهودیە بابیلیەدا بە واتای خوێندکاری بەردەستی ئەو "ڕەببانی" ـانە هاتوە.
ئێستە ئەوەی پەیوەندیی بە باسەکەی ئێمەوە هەیە؛ هەر ئەو وشە سوریانیەیە کە دەقاودەق بە واتای "گەورە" یە و واتای "سەرۆک" ی وەرگرتوە و ئینجا بەتایبەتی بە سەرۆکی دێر وتراوە، دێریش شوێنی "ڕاهیب" ـەکانە، لێرەوە وشەکە بە شێوەی "ڕەبەن" هاتوەتە کوردیەوە و واتای "ڕاهیب" ی وەرگرتوە، ئینجا دواتر لە کوردیدا بە هەمو پیاوێکی "سەڵت" وتراوە کە وەکو ڕاهیب سەڵت و بێ‌ژنە.
وشەکە، دەقاودەق بە واتای "گەورە" یە، چونکە لە רַבָּא |ڕەببا| ی ئارامی [=ܪܒܐ |ڕەببا| ی سوریانی] ـەوە داڕێژراوە بە واتای "گەورە". ئینجا لە ئارامیی تەدموری و ئارامیی سامیری و ئارامیی یەهودیی دواییندا، بە واتای "سەرۆک" هاتوە. لێرەوە لە سوریانیدا واتای "سەرۆکی دێرێک" ی گەیاندوە.
ئینجا لە ئارامیی جەلیلی و سوریانیدا بە واتای "زانای ئایینی" ـە کە "گەورە" ی ئایینەکەیە لە سەردەمی خۆیدا. جا لەم بابەتە لە ئارامیی یەهودیی بابیلی و ئارامیی بابیلیی فیقهزانە یەهودیەکان وشەکە بە شێوەی רַבָּנַן |ڕەببانەن| هاتوە، کە دەقاودەق مەبەست "گەورەکانمان" ـە و مەبەست ڕابی "حاخام" ـەکانیانە، واتە زانا ئایینیە گەورەکانیان. لێرەوە وشەکە هاتوە زمانی عەرەبیەوە، بە شێوەی "رباني" |ڕەببانیی| کە لە قورئانیشدا هاتوە بە مانای زانا ئایینیەکانی یەهود (هەرچەند لە کەلەپوری ئیسلامیدا نەزانراوە کە مەبەست لە "رباني" لە بنەڕەتدا و دەقاودەق "گەورە" یە، وەکو دەستەواژەی "سیدنا" [=گەورەمان] ی ئیسلامی کە بە کەسێتیە ئیسلامیە گەورەکان وتراوە. ئیتر گومان بۆ ئەوە چوە کە وشەکە دراوەتە پاڵ "رب" بە واتای خوا و لێرەوە بیر لە چەمکی "زانای خوایی" یان "زانای خواناس" کراوەتەوە، یان گوایە لە واتای "تربیة" وە هاتوە بەو پێیەی زانای "رباني" خەڵک پەروردە دەکات!). هەروەها وشەکە רַבָּן |ڕەببان| ی ئارامی، هەر لەو ئارامیە یەهودیە بابیلیەدا بە واتای خوێندکاری بەردەستی ئەو "ڕەببانی" ـانە هاتوە.
ئێستە ئەوەی پەیوەندیی بە باسەکەی ئێمەوە هەیە؛ هەر ئەو وشە سوریانیەیە کە دەقاودەق بە واتای "گەورە" یە و واتای "سەرۆک" ی وەرگرتوە و ئینجا بەتایبەتی بە سەرۆکی دێر وتراوە، دێریش شوێنی "ڕاهیب" ـەکانە، لێرەوە وشەکە بە شێوەی "ڕەبەن" هاتوەتە کوردیەوە و واتای "ڕاهیب" ی وەرگرتوە، ئینجا دواتر لە کوردیدا بە هەمو پیاوێکی "سەڵت" وتراوە کە وەکو ڕاهیب سەڵت و بێ‌ژنە.
